In ons enthousiasme over nieuwe technologische mogelijkheden hoor je vaak: "Technologie is maar een tool. Het gaat erom hoe je het gebruikt." Op het eerste gezicht lijkt dit een redelijke stelling. Een hamer kan zowel een huis bouwen als een ruit inslaan - de hamer zelf is toch neutraal?

Maar deze gedachte is te simplistisch. Technologie is geen neutrale hamer; het is een actieve speler die onze relatie met de wereld fundamenteel vormgeeft.

 

Voorbij de hamer-metafoor

Stel je eens voor dat de gemeente waar je woont besluit alle inwoners een "slimme hamer" cadeau te doen. Een ergonomisch ontworpen hamer met ingebouwde sensoren die meten hoe vaak en hoe hard je ermee slaat. De gegevens worden automatisch doorgestuurd naar de gemeente, die je vervolgens adviseert over je timmertechniek. En oh ja, de hamer heeft ook een ingebouwde AI die suggesties geeft over waar in je huis je spijkers zou kunnen slaan.

Plotseling voelt die hamer niet meer zo neutraal, toch?

 

Ingebakken waarden

Elke technologie draagt de waarden, aannames en voorkeuren in zich van degenen die haar hebben ontworpen. Denk aan de eerste spraakherkenningssystemen die moeite hadden met vrouwenstemmen omdat ze voornamelijk waren getraind op mannenstemmen. Of algoritmes voor gezichtsherkenning die minder accuraat zijn bij mensen met een donkere huidskleur. Deze systemen waren niet bewust ontworpen om te discrimineren, maar hun ontwerpers waren zich niet bewust van hun eigen blinde vlekken.

Zoals filosoof Peter-Paul Verbeek zegt: "Technologieën zijn niet neutraal, maar geven actief vorm aan hoe mensen de werkelijkheid ervaren en hoe ze daarin handelen."

 

De verborgen invloed

Het gaat verder dan alleen het ontwerp. Technologie verandert actief hoe we denken, handelen en met elkaar omgaan:

Social media-platforms zijn ontworpen om engagement te maximaliseren, maar dit heeft polarisatie en filterbubbels in de hand gewerkt

De smartphone heeft onze aandachtsspanne en sociale interacties veranderd

Navigatieapps hebben onze ruimtelijke vaardigheden beïnvloed

Dit zijn geen neutrale effecten, maar fundamentele verschuivingen in hoe we als mensen functioneren en met elkaar omgaan.

 

Onze digitale omgeving

Van slimme luidsprekers in huis tot sensoren in de openbare ruimte, we worden omringd door technologie die voortdurend data verzamelt en ons gedrag beïnvloedt, vaak zonder dat we het doorhebben.

Dit roept belangrijke ethische vragen op: Wie controleert deze digitale omgeving? Welke waarden worden erin ingebouwd? Wie profiteert ervan en wie wordt er mogelijk door benadeeld?

 

Een actieve houding

Als we accepteren dat technologie niet neutraal is, vraagt dat om een actievere houding. In plaats van technologie passief te accepteren als een gegeven, kunnen we:

Kritisch bevragen welke waarden en aannames in technologie verborgen zitten

Participeren in het ontwerp en de implementatie van technologie die ons leven beïnvloedt

Diversiteit bevorderen in technologische ontwikkeling, zodat verschillende perspectieven worden meegenomen

Ethische kaders ontwikkelen die verder gaan dan "mag het?" en ook vragen "willen we dit, en waarom?"

 

De gemedieerde mens

De relatie tussen mens en technologie is geen eenrichtingsverkeer - het is een dans waarbij beide partijen elkaar beïnvloeden. Wij vormgeven aan technologie, en technologie geeft vorm aan ons.

Dit betekent niet dat we technologische vooruitgang moeten vrezen of afwijzen. Het betekent wel dat we bewuster moeten zijn van de rol die technologie speelt in ons leven en onze samenleving. Door te erkennen dat technologie niet neutraal is, kunnen we actief vormgeven aan welke waarden en belangen zij dient.

Want uiteindelijk gaat het niet om de technologie zelf, maar om wat voor mensen en samenleving we willen zijn in het digitale tijdperk.